Maciej Woźniak to poeta wrażliwy na zmiany pór roku, a wiersze umieszcza w ich kontekście od wczesnych tomów. Jednocześnie na dalszy plan tekstów poetyckich usuwa podmiot swoich wierszy.

MACIEJ WOŹNIAK – poeta i tłumacz. Urodził się w 1969 roku, mieszka w Płocku. Autor felietonów i recenzji płytowych, wplatający wątki muzyczne do swojej poetyckiej twórczości.  W jego biogramach zazwyczaj widnieje informacja, że pracował w sklepie muzycznym Helicon w Warszawie. Nominowany do Nagrody im. Józefa Czechowicza za tom „Iluzjon”, jednak jego obecność na scenie literackiej została silniej dostrzeżona po nominacji do Nagrody Literackiej Gdynia za książkę „Ucieczka z Elei” w 2011 roku. W 2013 roku nominowany w kategorii „Orfeusz” do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego za tom „Biała skrzynka”. Publikował na łamach „Przeglądu Powszechnego”, „Studium”, „Kartek”, „Przeglądu Artystyczno-Literackiego”. Jego recenzje muzyczne pojawiały się regularnie w latach 2007–2010 w „artPapierze”.

Pierwszą książkę poetycką wydał w Domu Kultury w Płocku, kolejne w Śródmiejskim Ośrodku Kultury w Krakowie, Wydawnictwie Zielona Sowa, Wydawnictwie Literackim, Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu oraz w Instytucie Mikołowskim im. Rafała Wojaczka.

Opublikował tomy: „Srebrny ołówek” (1998), „Iluminacje. Zaćmienia. Szarość” (2000), „Obie strony światła” (2003), „Wszystko jest cudze” (2005), „Iluzjon” (2008), „Ucieczka z Elei” (2010), „Biała skrzynka” (2012), „Pocztówki dźwiękowe” (2014). W 2012 roku wraz z Cezarym Dzięcielskim wydał tomik fotopoetycki zatytułowany „Ulica Szczupacza”. Jego wiersze trafiały do kilku antologii („Antologia nowej poezji polskiej” z 2001, „Most poezji / Poesiebrücke” – 2001, „Poza słowa. Antologia poezji polskiej” – 2006, „Six polish poets” – 2008, „Stanje pripravnosti – pregled savremene poljske poezije” – 2010, „Il Vetro è sottile. Poeti polacchi contemporanei tradotti da poeti” – 2012, „Любов не е думата. Антология на полски поетеси и поети, дебютирали след 1989 година/двуезично издание : Miłość nie jest tym słowem. Antologia poetek i poetów polskich debiutujących po roku 1989” – 2014).

PRAWDA CZŁOWIEKA

Wiele spośród tekstów poświęconych twórczości Macieja Woźniaka rozpoczyna się tezą, że to twórca mało rozpoznany, szczególnie na tle bardziej obecnych na literackiej scenie przedstawicieli jego pokolenia – Dariusza Sośnickiego, Mariusza Grzebalskiego czy Macieja Meleckiego (jak zauważył Karol Maliszewski: „ze szlachetnego rocznika 1969”). Prawdopodobną przyczyną tego nieszczególnie „mocnego miejsca” Woźniaka jest fakt, że jego poezja przeszła niemałą metamorfozę. Między pierwszym a ostatnim tomem poety można zaobserwować znaczące różnice, a przełom można umiejscowić wraz z wydaniem książki „Iluzjon”.

Gdy autor mówi o swoich wierszach, najchętniej przywołuje słowa Piotra Śliwińskiego, który pisał: „[…] Woźniak szuka ładu oraz próbuje wypowiedzieć Boga i śmierć. Co ważne – ani nie chce przekonać odbiorcy, że doświadczenia te wypowiadane są wprost, bez udziału tradycji i współczesnych niepokojów o wyrażalność, ani nie zadowala się ich estetyzacją. Pragnie pogodzić prawdę artysty i prawdę człowieka”. Woźniak docenia siłę poetyckiego przekazu i ceni tę siłę. Uważa, że: „Jedyne, przed czym trzeba strzec poezję, to zachwaszczanie jej głupimi i płytkimi słowami, coraz częściej spotykanymi choćby w telewizji. Zwłaszcza że poezja polska to prawdziwa światowa potęga”.

Fakt zanurzenia Woźniaka w polską rzeczywistość literacką jest zauważalny w licznych cytatach i dedykacjach zamieszczanych w jego książkach; poeta równie szeroko czerpie z literackich nowości, jak i klasyki. Zdarzają się również odwołania do słów postaci znanych z innych dziedzin życia; i tak obok Heraklita, Owidiusza, Jakuba Boehmego, Bolesława Leśmiana, Jacques’a Lacana, Georges’a Bataille’a, Andrzeja Sosnowskiego, Marcina Sendeckiego czy Justyny Bargielskiej znajdziemy np. wypowiedź Ronaldinho.

PRAWDA ARTYSTY

Rafał Rżany pisał, że Woźniak jest poetą obrazów: „[…] syntetycznych, konturowych rysunków, z wyraźnie zaznaczonymi mocnymi punktami przyciągającymi wzrok uruchamianej równą frazą wyobraźni”. Widzenie, patrzenie, oglądanie i podglądanie to ważne zagadnienia w tym świecie poetyckim: „[…] Kiedy kończy się wzrok, / są ciemności. […]” („Peep show”). Nic dziwnego, że ciemność okazuje się końcem w rzeczywistości, w której tak dużą rolę odgrywają zjawiska świetlne.

Marcin Orliński w recenzji poświęconej tomowi „Iluzjon”, uwypuklił istotną cechę poetyki Woźniaka, czyli: „[…] rytm i melodię wiersza. O ile bowiem w pierwszych tomikach nie było ich słychać tak wyraźnie, o tyle w «Iluzjonie» stają się istotnym elementem poetyckiego zamysłu. Jeżeli wiersz jest iluzjonem, to możemy się po nim spodziewać wszystkiego: zarówno iluzji obiektywizmu, jak i iluzji subiektywizmu”. O rytmie i melodii stanowią charakterystyczne dla Woźniaka rymy oraz towarzystwo licznych – szczególnie we wcześniejszych tomach – metafor.

Pisał Adam Wiedemann przy okazji krytycznej lektury „Ucieczki z Elei”: „Woźniak […] porzuca wszelką dyskursywność, operując na wszystkich poziomach wiersza czystym językiem poezji. Jego zdania nie następują po sobie w porządku logicznym, lecz asocjacyjnym, i to na zasadzie asocjacji jak najdalszej, ledwie zarysowanej, jakkolwiek podporządkowanej całości utworu, jego (zazwyczaj bardzo finezyjnym) ekspresjom i potrzebom”.

Ostatnie trzy książki Woźniaka doczekały się dość licznych recenzji, a nazwisko autora trafiało również do zestawień, w których wyliczano literackie wydarzenia roku. Aldona Kopkiewicz poświęciła uwagę „Białej skrzynce”, pisała: „Język w końcu staje się najważniejszym momentem postrzegania świata przez Woźniaka, co puentuje forma mandali, chwilowego, epifanijnego skojarzenia słów i obrazów – trudno rozstrzygnąć, gdzie zaczyna się opis przyrody, a gdzie kończy poetycka praca między słowami”. Podobną refleksją podzielił się Krzysztof Lisowski: „Woźniak tak buduje swoje wiersze mandale, aby czytelnik dokonał ich możliwie twórczej dekonstrukcji. Aby wyniósł z tego zabiegu własną wiedzę, podziw dla świata, doświadczenie”.

ŚWIAT

Poetyckie uniwersum Woźniaka jest mocno osadzone w konkretnym miejscu, można mu nadać geograficzne współrzędne; poeta poświęcił sporo wersów opisom otaczającej przestrzeni i przyrody. Autor jest wrażliwy na zmiany pór roku, a wiersze umieszcza w ich kontekście od wczesnych tomów. Usuwa na dalszy plan podmiot tekstów, często mówi bezosobowo, niechętnie wspomina o sobie.

Bohater wierszy Woźniaka jest nieprzychylny miastu: „[…] Zgrzytające akwaria, […] ludzie / przy pyskach bankomatów, […] i klocek Novotelu, tak jakby ktoś trumnę / chciał zakopać pionowo. Nie ufa się miastu // ani światu, gdy obok obraca się kierat / z głucho skrzypiącą osią: rondem przy Alejach […]” („Dziewczyna przy rotundzie”). W „Carte noire” pisze zaś: „Wprowadzić się do środka, zapłacić wilgotnym / banknotem z powielacza, zachachmęcić sprawę / i uniknąć podatku od pierwszych stron gazet […]”. W takich momentach widać konieczność łączenia sprzeczności: idealnego kontaktu ze światem poprzez obcowanie ze sztuką i naturą oraz nieustannego uwiązania do spraw przyziemnych (choć widoczna jest tu głęboka niezgoda na nie).

MUZYCZNE AKCENTY

Muzyka jest obecna w wierszach Woźniaka wielopłaszczyznowo. Oprócz wspomnianej muzyczności, od pierwszych utworów widać w jego poezji inspirację tą gałęzią sztuki. Jak pisał Piotr Wiktor Lorkowski: „Muzyczność powinniśmy uważać za jeden z filarów poetyckiego światopoglądu Macieja Woźniaka. Muzyka mieszka tu dosłownie wszędzie […]. Wpierw trzeba ją przechwycić. Potem można się bawić kształtowaniem tak pozyskanej materii, transkrybować na rozmaite formy oraz tonacje”.

Poeta przywołuje muzyczne gatunki, kompozytorów i wykonawców. Jednak o przemianie w swojej twórczości „muzycznej” Woźniak mówi otwarcie, wspominając o znajomości z Adamem Wiedemannem: „Te nasze kontakty w Warszawie (ja jakoś częściej tu bywam, a Adam w ogóle się przeprowadził) spowodowały nie tyle wpływ dykcji wiedemannowskiej, co samego żywego Wiedemanna. «Gould» i «Richter» to efekt podania z tej strony: nie dośrodkowywał Adam Z. [druga książka Woźniaka opatrzona była mottem Adama Zagajewskiego – przyp. W.K.], tylko Adam W., a ja wszedłem w pole karne i dopełniłem formalności”. Ciekawym dopełnieniem poetyckiej praktyki są felietony muzyczne i recenzje autorstwa Woźniaka. Na ich podstawie można zbadać muzyczne (a także literackie, choć rzadziej) sympatie i antypatie poety.

Autorka: Wiktoria Klera

Poeta czyta wiersze w Gdańsku:

Seryjni poeci – spotkanie w Łodzi:

WYBRANA BIBLIOGRAFIA:

1. Emil Biela, „Trzech jeźdźców z poetyckiej apokalipsy”, „Akant” 1999 nr 12;
2. Marian Grześczak, „Kiosk (43)”, „Twórczość” 2001 nr 5;
3. Halina Barbara Klein, „Samotność jak opium”, „Przegląd Polski Polish Review” 2002;
4. Aldona Kopkiewicz, „Sezon”, „Dwutygodnik” 2012 nr 90
5. http://www.dwutygodnik.com/artykul/3889-sezon.html (dostęp 1.12.2016);
6. Krzysztof Lisowski, „Wiersze-mandale”, „Nowe Książki” 2012 nr 10;
7. Karol Maliszewski, „Zapisy życia, dźwiękowe pocztówki”, „Migotania” 2014 nr 3 (44);
8. Jerzy Madejski, „Hologramy poetyckie”, „Nowe Książki” 2009 nr 1;
9. Tomasz Mizerkiewicz, „Jak bez duszy pisać wiersze?”, „Nowe Książki” 2006 nr 5;
10. Marek Olszewski, „Najgłośniejsze były ryby i ptaki”, „Dwutygodnik” 2014 nr 147, http://www.dwutygodnik.com/artykul/5575-najglosniejsze-byly-ryby-i-ptaki.html (dostęp 1.12.2016);
11. Marcin Orliński, „Echa, cienie, wióry”, „Arterie” 2009 nr 1;
12. Izabela Piber, „Mandala z chwil i bezczasu”, „Topos” 2011 nr 4 (119);
13. Rafał Rżany, „Po drugiej stronie chwili”, „Nowe Książki” 2011 nr 1;
14. Karol Samsel, „Źródło i śmierć”, „Szafa”, grudzień 2011, http://archiwum5.kwartalnik.eu/41/index.htm (dostęp 1.12.2016);
15. Marek Sikora, „Proszę zachować niepokój”, „Studium” 2000 nr 2/3;
16. Marek Sikora, „Dziesiąta Symfonia Beethovena”, „Studium” 2011 nr 2/3;
17. Adam Wiedemann, „Dziennik ucha (Dwie książki o muzyce)”, „Res Publica Nowa” 2001 nr 5;
18. Adam Wiedemann, „Zaśnieżony / Odświeżony”, „Wakat”, wiosna 2011, http://wakat.sdk.pl/zasniezonyodswiezony/ (dostęp 1.12.2016).