Mała forma
Mała forma jest we współczesnej poezji zjawiskiem różnorodnym. Autorzy i autorki sięgają zarówno po konkretne gatunki, np. haiku, jak i tworzą własne, niejednokrotnie wystawiając na próbę granice wierszowości.
Encyklopedia: wpis
Autor lub temat nie posiada wyodrębnionego wpisu w naszej encyklopedii
Encyklopedia: oznaczenie redakcyjne
Mała forma jest we współczesnej poezji zjawiskiem różnorodnym. Autorzy i autorki sięgają zarówno po konkretne gatunki, np. haiku, jak i tworzą własne, niejednokrotnie wystawiając na próbę granice wierszowości.
Serwis: oznaczenie redakcyjne
Redakcja serwisu nie oznaczyła takim tagiem tematycznym żadnego artykułu w części krytyczno-literackiej serwisu.
Wszystkie treści
Krystyna Miłobędzka — poetka, autorka scenariuszy teatralnych i prac teoretycznych na temat teatru dziecka, „najmłodsza poetka polska” najstarszego dzisiaj literackiego pokolenia.
Recenzja serwisu internetowego: „Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), który powstał w ramach projektu badawczego NPRH (nr 11 H 12 0245 81) pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra Śliwińskiego
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), nowatorskie przedsięwzięcie o charakterze encyklopedycznym, spełnia kilka niezwykle istotnych zadań. Po pierwsze, ukazuje rozległy pejzaż zjawisk poetyckich, na który składają się dokonania autorów zarówno starszej, średniej, jak i najmłodszej generacji, co buduje bogaty obraz współczesnej polskiej poezji, niezawężony do takiej bądź innej reprezentacji pokoleniowej. Po drugie – prezentuje sylwetki poszczególnych twórców, a także najważniejsze nurty, konwencje, ugrupowania czy tendencje, wskazując i ustalając pomiędzy nimi zmienne i dynamiczne zależności, nie izolując od siebie poszczególnych elementów, ale również nie wpisując ich nazbyt sztywno w historycznoliteracką optykę rejestrującą przede wszystkim główne przemiany współczesnej polskiej poezji. W ten sposób – po trzecie – powstaje rozległa mapa zjawisk, zanurzonych w nieustannie dziejącym się procesie, podlegającym ciągle nowym praktykom lekturowym, które nie pozwalają zastygnąć twórczości uznanych nawet poetów w nazbyt schematycznych odczytaniach. Dzięki temu, po czwarte – i najważniejsze, współczesna poezja, rozumiana tu wyjątkowo szeroko, staje się fenomenem niezwykle interesującym, złożonym, niemal proteuszowym, właśnie ze względu na swą wielowymiarowość, otwierającą szeroką perspektywę interpretacyjną.
Projekt składa się z trzech podstawowych części, wzajem się dopełniających i oświetlających. Część najważniejsza to kilkadziesiąt haseł osobowych prezentujących najważniejszych autorów i najistotniejsze zjawiska w poezji polskiej po roku 1989. W ten sposób wyznaczona zostaje umowna data początkowa współczesności; umowna, ponieważ owa współczesność znajduje swe rozlegle antecedencje w twórczości poetów należących do starszych generacji, z którymi młodzi adepci poetyckiego rzemiosła wchodzą w liczne relacje i powiązania (a także vice versa).
Współczesność jest więc nie tyle zerwaniem z tym, co było wcześniej, lecz rewizjonistyczną wersją tradycji, pojmowanej jako nieprzerwane continuum. Hasła osobowe zbierają podstawowe informacje dotyczące biografii, pisarstwa, recepcji i stanu badań nad daną twórczością. Niezwykle cenny jest fakt, że zostały one napisane przez krytyków i badaczy literatury prezentujących różne poglądy, różne podejścia do literatury, różne poetyki wypowiedzi. W ten sposób obok haseł rzeczowo i niemal sprawozdawczo prezentujących osobowość wybranego twórcy znalazły się zmetaforyzowane eseje, silnie naznaczone indywidualnym głosem interpretującego.
W ten sposób „Przewodnik” prezentuje rozmaite sposoby rozumienia poezji i mówienia/pisania o niej, wskazując tym samym jednostkowy i zawsze niepowtarzalny charakter lektury wiersza. Wielości języków poetyckich towarzyszy wielość głosów krytycznych. Niezwykle cenne jest także uzupełnienie każdego hasła podstawową bibliografią oraz materiałami audiowizualnymi, które pozwalają „zobaczyć i usłyszeć poetę”, poznać go bardziej bezpośrednio: w rozmowie, podczas spotkania autorskiego, czytającego i interpretującego własne wiersze. Ten wymiar kontaktu z autorami w dobie kultury medialnej ma dla młodego odbiorcy bez wątpienia wyjątkowo duże znaczenie i tworzy z tekstami niepodzielną całość.
Obok haseł poświęconych pojedynczym autorom „Przewodnik” zawiera także hasła tematyczne, dotyczące np. poezji eksperymentalnej czy neolingwizmu, co z kolei pozwala rozpoznać szersze zjawiska organizujące współczesne życie literackie, a także dostrzec, jaką rolę odgrywają w nich indywidualności twórcze. Jednak najważniejsi pozostają poeci – to ich niepowtarzalna osobowość i talent jest najważniejszym czynnikiem, by tak rzec, poezjotwórczym, a nie ich przynależność pokoleniowa, opcja światopoglądowa czy współudział w wystąpieniach grupowych.
Do bezpośredniego kontaktu z poetycką indywidualnością zaprasza antologia poetycka. W tej części „Przewodnika” umieszczonych zostało kilka wierszy (5–7) reprezentujących dorobek danego poety, nierzadko przez niego samego wskazanych, co wydobywa osobisty charakter prezentacji. Relacja między hasłami osobowymi a antologią nie jest oczywista. Z jednej strony chodzi o zilustrowanie sylwetki poety jego twórczością, z drugiej jednak równie ważne wydaje się umieszczenie w antologii utworów tych poetów, którzy nie mają jeszcze swoich haseł osobowych, tak by w ten sposób zwrócić uwagę na interesującą poetycką propozycję. Warto podkreślić, że wiersze pomieszczone w antologii, wydobywają różne estetyczne konwencje i języki poetyckie, którymi posługuje się dany autor.
Trzecią część „Przewodnika” tworzy niezmiernie ciekawy zbiór tekstów krytycznych, na który składają się najważniejsze artykuły poświęcone poezji ostatnich 25 lat oraz najciekawsze interpretacje i krytyczne omówienia zjawisk poetyckich. Znajdziemy tu m.in. jedną z pierwszych diagnoz dotyczącą specyfiki życia literackiego po 1989 roku (J. Sławiński, „Zanik centrali”), ciągle aktualny esej Andrzeja Sosnowskiego („«Apel poległych» o poezji naiwnej i sentymentalnej w Polsce”) czy manifest Igora Stokfiszewskiego, postulującego poszukiwanie w poezji „konkretnych treści społecznych”. Natomiast zaproponowane przez innych badaczy (np. Mariana Stalę, Jacka Gutorowa, Tomasza Kunza, Joannę Orską) lekcje czytania poszczególnych poetyckich dykcji posłużą czytelnikowi jako swoiste wprowadzenie w lekturę nierzadko hermetycznych języków współczesnych wierszy, staną się tym samym inspiracją do podjęcia próby samodzielnej interpretacji.
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” stanowi więc niezwykle szeroko i ciekawie zakrojony pionierski projekt, który ze swej istoty ma charakter work in progress. Powinien być nieustannie kontynuowany, rozwijanym, poszerzany.
Efekt pierwszego etapu tego przedsięwzięcia, udostępniony w postaci witryny internetowej, przynosi bogaty i interesujący materiał, dotąd rozproszony w wielu miejscach i nigdy wcześniej niepoddany całościowemu i systemowemu opracowaniu. Pokazuje współczesną poezję jako zjawisko niezwykle bogate, zróżnicowane i nadal, mimo kasandrycznych przepowiedni, zajmujące ważną pozycję w kulturze. Cel poznawczy łączy się tu ściśle z celem edukacyjnym, niekwestionowana jest przydatność całego przedsięwzięcia dla uczniów, studentów, nauczycieli, ale także, czemu sprzyja obecność w sieci, dla szerokich kręgów czytelników, poszukujących przewodnika w gąszczu nowych nazwisk i propozycji.
Pierwszy i niezmiernie istotny krok – stworzenie fundamentalnych haseł poświęconych poetom, estetykom, najważniejszym kontekstom, nadanie im takiego kształtu, który ujmowałby i eksponował specyfikę i wyjątkowość poezji, a także pokazywał jej niezbywalność we współczesnym świecie – został zrobiony. Z inicjalnego etapu swojego przedsięwzięcia zdają sobie sprawę autorzy, wyznaczając kolejny jego problemowy aspekt do realizacji: w menu pojawia się punkt „Laboratorium poetycko-krytyczne”, które, jak mniemam, ma zawierać krytyczne prace poświęcone poezji, powstałe w trakcie realizacji projektu, co po raz kolejny ujawnia jego procesualny charakter.
Pora zatem teraz na „ciągi dalsze”, bowiem „Przewodnik” pomimo innowacyjnej formuły i zaawansowanej realizacji domaga się nie tylko nowych haseł (notabene lista potencjalnych haseł jest de facto nieskończona), ale także nieustannej aktualizacji i weryfikacji pod kątem kolejnych wydarzeń, które przynosi dzisiejsza, niezmiernie bogata poetycka praktyka.
prof. UŁ dr hab. KRYSTYNA PIETRYCH
Katedra Literatury i Tradycji Romantyzmu
Kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Badań Humanistycznych
Uniwersytet Łódzki
1 grudnia 2016 r.
Mała forma jest we współczesnej poezji zjawiskiem różnorodnym. Autorzy i autorki sięgają zarówno po konkretne gatunki, np. haiku, jak i tworzą własne, niejednokrotnie wystawiając na próbę granice wierszowości.
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” to – w założeniu – przedsięwzięcie niemające końca, wymagające stałej aktualizacji i uzupełniania o nowe zjawiska. W tym momencie – na początku 2017 roku – odsłaniamy jedynie punkt wyjścia.
Stanisław Barańczak – „wirtuoz i moralista”, pisarz polityczny i metafizyczny, „poeta lector” podążający „drogą ku arcydziełu”, mówiący o sobie: „jestem pięknoduchem, estetą i parnasistą”.
Edward Pasewicz. Poeta inności? Buddysta i dokonujący coming outu gej. Poeta normalności? Obserwator codzienności, podglądacz drobin, zakamarków, międzyludzkich związków i słuchacz języków. Jednocześnie szczery, erudycyjny i wirtuozerski, kampowy i polityczny?
Czesław Miłosz – z jednej strony traktowany jako autorytet i mistrz, z drugiej jako autorytet niemożliwy do przyjęcia. Atakowany z wielu powodów, zarówno przez przeciwników ideowych w życiu publicznym, jaki i oponentów artystycznych. Zawsze jako ważny punkt odniesienia polskiej poezji XX i XXI wieku.
Czytaj więcej
Marcin Sendecki odkrywa przed czytelnikiem nie tylko gąszcz nawiązań i odwołań literackich, lecz przede wszystkim rozmaitość patronatów, zależności, podobieństw. Jego poezja to ciągłe podejmowanie twórczej gry z tradycją, pojemną, urozmaiconą. A świat postrzegany przez poetę dostarcza pretekstów do poznawania go za pośrednictwem wielkiej, niewyczerpanej biblioteki.
Jacek Gutorow – poeta oka; poeta języka. Mediator między poezją polską a amerykańską. Wyrazisty krytyk nie tylko pod względem sposobów czytania.
Jerzy Ficowski – poeta, który z dyskretną wywrotowością łączy uważną obserwację rzeczywistości z „mityzującym stosunkiem do świata”. Historia przechodzi tu w baśniowość, maestria językowa przenika z milczeniem, analiza polskości z orientacją na wielokulturowość, a empatia podszyta jest intelektualizmem. Jego poetyckie spojrzenie jest w stanie objąć zarówno Zagładę, „turkot ery mezozoicznej”, jak i motyle.