Barańczak,Stanisław
Stanisław Barańczak – „wirtuoz i moralista”, pisarz polityczny i metafizyczny, „poeta lector” podążający „drogą ku arcydziełu”, mówiący o sobie: „jestem pięknoduchem, estetą i parnasistą”.
Encyklopedia: wpis
Autor lub temat nie posiada wyodrębnionego wpisu w naszej encyklopedii
Encyklopedia: oznaczenie redakcyjne
Stanisław Barańczak – „wirtuoz i moralista”, pisarz polityczny i metafizyczny, „poeta lector” podążający „drogą ku arcydziełu”, mówiący o sobie: „jestem pięknoduchem, estetą i parnasistą”.
Proza poetów to zjawisko tyleż ciekawe, co niejednoznaczne. Joanna Orska, autorka hasła, oświetlenia ten fenomen z różnych stron, proponując definicje, możliwości odczytań, przyglądając się konkretnym dziełom literackim.
Edward Pasewicz. Poeta inności? Buddysta i dokonujący coming outu gej. Poeta normalności? Obserwator codzienności, podglądacz drobin, zakamarków, międzyludzkich związków i słuchacz języków. Jednocześnie szczery, erudycyjny i wirtuozerski, kampowy i polityczny?
Recenzja serwisu internetowego: „Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), który powstał w ramach projektu badawczego NPRH (nr 11 H 12 0245 81) pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra Śliwińskiego
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), nowatorskie przedsięwzięcie o charakterze encyklopedycznym, spełnia kilka niezwykle istotnych zadań. Po pierwsze, ukazuje rozległy pejzaż zjawisk poetyckich, na który składają się dokonania autorów zarówno starszej, średniej, jak i najmłodszej generacji, co buduje bogaty obraz współczesnej polskiej poezji, niezawężony do takiej bądź innej reprezentacji pokoleniowej. Po drugie – prezentuje sylwetki poszczególnych twórców, a także najważniejsze nurty, konwencje, ugrupowania czy tendencje, wskazując i ustalając pomiędzy nimi zmienne i dynamiczne zależności, nie izolując od siebie poszczególnych elementów, ale również nie wpisując ich nazbyt sztywno w historycznoliteracką optykę rejestrującą przede wszystkim główne przemiany współczesnej polskiej poezji. W ten sposób – po trzecie – powstaje rozległa mapa zjawisk, zanurzonych w nieustannie dziejącym się procesie, podlegającym ciągle nowym praktykom lekturowym, które nie pozwalają zastygnąć twórczości uznanych nawet poetów w nazbyt schematycznych odczytaniach. Dzięki temu, po czwarte – i najważniejsze, współczesna poezja, rozumiana tu wyjątkowo szeroko, staje się fenomenem niezwykle interesującym, złożonym, niemal proteuszowym, właśnie ze względu na swą wielowymiarowość, otwierającą szeroką perspektywę interpretacyjną.
Projekt składa się z trzech podstawowych części, wzajem się dopełniających i oświetlających. Część najważniejsza to kilkadziesiąt haseł osobowych prezentujących najważniejszych autorów i najistotniejsze zjawiska w poezji polskiej po roku 1989. W ten sposób wyznaczona zostaje umowna data początkowa współczesności; umowna, ponieważ owa współczesność znajduje swe rozlegle antecedencje w twórczości poetów należących do starszych generacji, z którymi młodzi adepci poetyckiego rzemiosła wchodzą w liczne relacje i powiązania (a także vice versa).
Współczesność jest więc nie tyle zerwaniem z tym, co było wcześniej, lecz rewizjonistyczną wersją tradycji, pojmowanej jako nieprzerwane continuum. Hasła osobowe zbierają podstawowe informacje dotyczące biografii, pisarstwa, recepcji i stanu badań nad daną twórczością. Niezwykle cenny jest fakt, że zostały one napisane przez krytyków i badaczy literatury prezentujących różne poglądy, różne podejścia do literatury, różne poetyki wypowiedzi. W ten sposób obok haseł rzeczowo i niemal sprawozdawczo prezentujących osobowość wybranego twórcy znalazły się zmetaforyzowane eseje, silnie naznaczone indywidualnym głosem interpretującego.
W ten sposób „Przewodnik” prezentuje rozmaite sposoby rozumienia poezji i mówienia/pisania o niej, wskazując tym samym jednostkowy i zawsze niepowtarzalny charakter lektury wiersza. Wielości języków poetyckich towarzyszy wielość głosów krytycznych. Niezwykle cenne jest także uzupełnienie każdego hasła podstawową bibliografią oraz materiałami audiowizualnymi, które pozwalają „zobaczyć i usłyszeć poetę”, poznać go bardziej bezpośrednio: w rozmowie, podczas spotkania autorskiego, czytającego i interpretującego własne wiersze. Ten wymiar kontaktu z autorami w dobie kultury medialnej ma dla młodego odbiorcy bez wątpienia wyjątkowo duże znaczenie i tworzy z tekstami niepodzielną całość.
Obok haseł poświęconych pojedynczym autorom „Przewodnik” zawiera także hasła tematyczne, dotyczące np. poezji eksperymentalnej czy neolingwizmu, co z kolei pozwala rozpoznać szersze zjawiska organizujące współczesne życie literackie, a także dostrzec, jaką rolę odgrywają w nich indywidualności twórcze. Jednak najważniejsi pozostają poeci – to ich niepowtarzalna osobowość i talent jest najważniejszym czynnikiem, by tak rzec, poezjotwórczym, a nie ich przynależność pokoleniowa, opcja światopoglądowa czy współudział w wystąpieniach grupowych.
Do bezpośredniego kontaktu z poetycką indywidualnością zaprasza antologia poetycka. W tej części „Przewodnika” umieszczonych zostało kilka wierszy (5–7) reprezentujących dorobek danego poety, nierzadko przez niego samego wskazanych, co wydobywa osobisty charakter prezentacji. Relacja między hasłami osobowymi a antologią nie jest oczywista. Z jednej strony chodzi o zilustrowanie sylwetki poety jego twórczością, z drugiej jednak równie ważne wydaje się umieszczenie w antologii utworów tych poetów, którzy nie mają jeszcze swoich haseł osobowych, tak by w ten sposób zwrócić uwagę na interesującą poetycką propozycję. Warto podkreślić, że wiersze pomieszczone w antologii, wydobywają różne estetyczne konwencje i języki poetyckie, którymi posługuje się dany autor.
Trzecią część „Przewodnika” tworzy niezmiernie ciekawy zbiór tekstów krytycznych, na który składają się najważniejsze artykuły poświęcone poezji ostatnich 25 lat oraz najciekawsze interpretacje i krytyczne omówienia zjawisk poetyckich. Znajdziemy tu m.in. jedną z pierwszych diagnoz dotyczącą specyfiki życia literackiego po 1989 roku (J. Sławiński, „Zanik centrali”), ciągle aktualny esej Andrzeja Sosnowskiego („«Apel poległych» o poezji naiwnej i sentymentalnej w Polsce”) czy manifest Igora Stokfiszewskiego, postulującego poszukiwanie w poezji „konkretnych treści społecznych”. Natomiast zaproponowane przez innych badaczy (np. Mariana Stalę, Jacka Gutorowa, Tomasza Kunza, Joannę Orską) lekcje czytania poszczególnych poetyckich dykcji posłużą czytelnikowi jako swoiste wprowadzenie w lekturę nierzadko hermetycznych języków współczesnych wierszy, staną się tym samym inspiracją do podjęcia próby samodzielnej interpretacji.
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” stanowi więc niezwykle szeroko i ciekawie zakrojony pionierski projekt, który ze swej istoty ma charakter work in progress. Powinien być nieustannie kontynuowany, rozwijanym, poszerzany.
Efekt pierwszego etapu tego przedsięwzięcia, udostępniony w postaci witryny internetowej, przynosi bogaty i interesujący materiał, dotąd rozproszony w wielu miejscach i nigdy wcześniej niepoddany całościowemu i systemowemu opracowaniu. Pokazuje współczesną poezję jako zjawisko niezwykle bogate, zróżnicowane i nadal, mimo kasandrycznych przepowiedni, zajmujące ważną pozycję w kulturze. Cel poznawczy łączy się tu ściśle z celem edukacyjnym, niekwestionowana jest przydatność całego przedsięwzięcia dla uczniów, studentów, nauczycieli, ale także, czemu sprzyja obecność w sieci, dla szerokich kręgów czytelników, poszukujących przewodnika w gąszczu nowych nazwisk i propozycji.
Pierwszy i niezmiernie istotny krok – stworzenie fundamentalnych haseł poświęconych poetom, estetykom, najważniejszym kontekstom, nadanie im takiego kształtu, który ujmowałby i eksponował specyfikę i wyjątkowość poezji, a także pokazywał jej niezbywalność we współczesnym świecie – został zrobiony. Z inicjalnego etapu swojego przedsięwzięcia zdają sobie sprawę autorzy, wyznaczając kolejny jego problemowy aspekt do realizacji: w menu pojawia się punkt „Laboratorium poetycko-krytyczne”, które, jak mniemam, ma zawierać krytyczne prace poświęcone poezji, powstałe w trakcie realizacji projektu, co po raz kolejny ujawnia jego procesualny charakter.
Pora zatem teraz na „ciągi dalsze”, bowiem „Przewodnik” pomimo innowacyjnej formuły i zaawansowanej realizacji domaga się nie tylko nowych haseł (notabene lista potencjalnych haseł jest de facto nieskończona), ale także nieustannej aktualizacji i weryfikacji pod kątem kolejnych wydarzeń, które przynosi dzisiejsza, niezmiernie bogata poetycka praktyka.
prof. UŁ dr hab. KRYSTYNA PIETRYCH
Katedra Literatury i Tradycji Romantyzmu
Kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Badań Humanistycznych
Uniwersytet Łódzki
1 grudnia 2016 r.
Marzanna Bogumiła Kielar – perfekcjonizm czy „uparta monotonia”? Autorka pisząca poezję „stoickiej kontemplacji”, zabierająca w semantyczną podróż na „bezimienną wyspę”? A może poetka zamkniętego projektu poetyckiego?
Wisława Szymborska – tajemnicza, ale uwielbiana; skromna, ale podziwiana; poważna, ale dowcipna; niefrasobliwa, ale zaangażowana; w tłumie, ale osobna; poetka i intelektualistka; adeptka i filozofka, ironiczna i empatyczna, emocjonalna i sceptyczna, racjonalna marzycielka – niemal każda paradoksalna para przymiotników może ją określić.
Czytaj więcej
Justyna Bargielska – poetka, autorka tomów wierszy, książek prozatorskich, sztuk teatralnych oraz fabuł dla dzieci; felietonistka miesięczników „Znak” i „Ruch Muzyczny”. Jej znakiem rozpoznawczym jest język tkliwy i czuły, a jednocześnie zaczepny, niestosowny, niekiedy z upodobaniem niepoprawny politycznie, chce nim opisać przede wszystkim to, co intymne i tabuizowane.
Adam Kaczanowski: w prozie „zwierzę dwugłowe”, w performansach Człowiek-Małpa, człowiek-klaun – a w wierszach poeta-błazen. Sam o sobie mówi: „raczej pisarz, trochę performer”.
Bianka Rolando – poetka „długiej frazy”, „wysokiego rejestru” czy manipulatorka? W jej utworach poetyckich często dochodzi do rozpadu podmiotu mówiącego. Zaciera się granica pomiędzy jego ludzką a pozaludzką naturą.
Klasycysta – to najczęstsze określenie Krzysztofa Koehlera, którego postawa poetycka od pierwszego tomu wierszy wskazuje na wartości uniwersalne. Jednak nie można ulec pokusie, przypisując autorowi „Od morza do morza” wszystkich cech klasycysty, bowiem Koehler znajduje własny język w ramach istniejącego już paradygmatu.
Serwis: oznaczenie redakcyjne
Stanisław Barańczak – „wirtuoz i moralista”, pisarz polityczny i metafizyczny, „poeta lector” podążający „drogą ku arcydziełu”, mówiący o sobie: „jestem pięknoduchem, estetą i parnasistą”.
Proza poetów to zjawisko tyleż ciekawe, co niejednoznaczne. Joanna Orska, autorka hasła, oświetlenia ten fenomen z różnych stron, proponując definicje, możliwości odczytań, przyglądając się konkretnym dziełom literackim.
Edward Pasewicz. Poeta inności? Buddysta i dokonujący coming outu gej. Poeta normalności? Obserwator codzienności, podglądacz drobin, zakamarków, międzyludzkich związków i słuchacz języków. Jednocześnie szczery, erudycyjny i wirtuozerski, kampowy i polityczny?
Recenzja serwisu internetowego: „Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), który powstał w ramach projektu badawczego NPRH (nr 11 H 12 0245 81) pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra Śliwińskiego
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), nowatorskie przedsięwzięcie o charakterze encyklopedycznym, spełnia kilka niezwykle istotnych zadań. Po pierwsze, ukazuje rozległy pejzaż zjawisk poetyckich, na który składają się dokonania autorów zarówno starszej, średniej, jak i najmłodszej generacji, co buduje bogaty obraz współczesnej polskiej poezji, niezawężony do takiej bądź innej reprezentacji pokoleniowej. Po drugie – prezentuje sylwetki poszczególnych twórców, a także najważniejsze nurty, konwencje, ugrupowania czy tendencje, wskazując i ustalając pomiędzy nimi zmienne i dynamiczne zależności, nie izolując od siebie poszczególnych elementów, ale również nie wpisując ich nazbyt sztywno w historycznoliteracką optykę rejestrującą przede wszystkim główne przemiany współczesnej polskiej poezji. W ten sposób – po trzecie – powstaje rozległa mapa zjawisk, zanurzonych w nieustannie dziejącym się procesie, podlegającym ciągle nowym praktykom lekturowym, które nie pozwalają zastygnąć twórczości uznanych nawet poetów w nazbyt schematycznych odczytaniach. Dzięki temu, po czwarte – i najważniejsze, współczesna poezja, rozumiana tu wyjątkowo szeroko, staje się fenomenem niezwykle interesującym, złożonym, niemal proteuszowym, właśnie ze względu na swą wielowymiarowość, otwierającą szeroką perspektywę interpretacyjną.
Projekt składa się z trzech podstawowych części, wzajem się dopełniających i oświetlających. Część najważniejsza to kilkadziesiąt haseł osobowych prezentujących najważniejszych autorów i najistotniejsze zjawiska w poezji polskiej po roku 1989. W ten sposób wyznaczona zostaje umowna data początkowa współczesności; umowna, ponieważ owa współczesność znajduje swe rozlegle antecedencje w twórczości poetów należących do starszych generacji, z którymi młodzi adepci poetyckiego rzemiosła wchodzą w liczne relacje i powiązania (a także vice versa).
Współczesność jest więc nie tyle zerwaniem z tym, co było wcześniej, lecz rewizjonistyczną wersją tradycji, pojmowanej jako nieprzerwane continuum. Hasła osobowe zbierają podstawowe informacje dotyczące biografii, pisarstwa, recepcji i stanu badań nad daną twórczością. Niezwykle cenny jest fakt, że zostały one napisane przez krytyków i badaczy literatury prezentujących różne poglądy, różne podejścia do literatury, różne poetyki wypowiedzi. W ten sposób obok haseł rzeczowo i niemal sprawozdawczo prezentujących osobowość wybranego twórcy znalazły się zmetaforyzowane eseje, silnie naznaczone indywidualnym głosem interpretującego.
W ten sposób „Przewodnik” prezentuje rozmaite sposoby rozumienia poezji i mówienia/pisania o niej, wskazując tym samym jednostkowy i zawsze niepowtarzalny charakter lektury wiersza. Wielości języków poetyckich towarzyszy wielość głosów krytycznych. Niezwykle cenne jest także uzupełnienie każdego hasła podstawową bibliografią oraz materiałami audiowizualnymi, które pozwalają „zobaczyć i usłyszeć poetę”, poznać go bardziej bezpośrednio: w rozmowie, podczas spotkania autorskiego, czytającego i interpretującego własne wiersze. Ten wymiar kontaktu z autorami w dobie kultury medialnej ma dla młodego odbiorcy bez wątpienia wyjątkowo duże znaczenie i tworzy z tekstami niepodzielną całość.
Obok haseł poświęconych pojedynczym autorom „Przewodnik” zawiera także hasła tematyczne, dotyczące np. poezji eksperymentalnej czy neolingwizmu, co z kolei pozwala rozpoznać szersze zjawiska organizujące współczesne życie literackie, a także dostrzec, jaką rolę odgrywają w nich indywidualności twórcze. Jednak najważniejsi pozostają poeci – to ich niepowtarzalna osobowość i talent jest najważniejszym czynnikiem, by tak rzec, poezjotwórczym, a nie ich przynależność pokoleniowa, opcja światopoglądowa czy współudział w wystąpieniach grupowych.
Do bezpośredniego kontaktu z poetycką indywidualnością zaprasza antologia poetycka. W tej części „Przewodnika” umieszczonych zostało kilka wierszy (5–7) reprezentujących dorobek danego poety, nierzadko przez niego samego wskazanych, co wydobywa osobisty charakter prezentacji. Relacja między hasłami osobowymi a antologią nie jest oczywista. Z jednej strony chodzi o zilustrowanie sylwetki poety jego twórczością, z drugiej jednak równie ważne wydaje się umieszczenie w antologii utworów tych poetów, którzy nie mają jeszcze swoich haseł osobowych, tak by w ten sposób zwrócić uwagę na interesującą poetycką propozycję. Warto podkreślić, że wiersze pomieszczone w antologii, wydobywają różne estetyczne konwencje i języki poetyckie, którymi posługuje się dany autor.
Trzecią część „Przewodnika” tworzy niezmiernie ciekawy zbiór tekstów krytycznych, na który składają się najważniejsze artykuły poświęcone poezji ostatnich 25 lat oraz najciekawsze interpretacje i krytyczne omówienia zjawisk poetyckich. Znajdziemy tu m.in. jedną z pierwszych diagnoz dotyczącą specyfiki życia literackiego po 1989 roku (J. Sławiński, „Zanik centrali”), ciągle aktualny esej Andrzeja Sosnowskiego („«Apel poległych» o poezji naiwnej i sentymentalnej w Polsce”) czy manifest Igora Stokfiszewskiego, postulującego poszukiwanie w poezji „konkretnych treści społecznych”. Natomiast zaproponowane przez innych badaczy (np. Mariana Stalę, Jacka Gutorowa, Tomasza Kunza, Joannę Orską) lekcje czytania poszczególnych poetyckich dykcji posłużą czytelnikowi jako swoiste wprowadzenie w lekturę nierzadko hermetycznych języków współczesnych wierszy, staną się tym samym inspiracją do podjęcia próby samodzielnej interpretacji.
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” stanowi więc niezwykle szeroko i ciekawie zakrojony pionierski projekt, który ze swej istoty ma charakter work in progress. Powinien być nieustannie kontynuowany, rozwijanym, poszerzany.
Efekt pierwszego etapu tego przedsięwzięcia, udostępniony w postaci witryny internetowej, przynosi bogaty i interesujący materiał, dotąd rozproszony w wielu miejscach i nigdy wcześniej niepoddany całościowemu i systemowemu opracowaniu. Pokazuje współczesną poezję jako zjawisko niezwykle bogate, zróżnicowane i nadal, mimo kasandrycznych przepowiedni, zajmujące ważną pozycję w kulturze. Cel poznawczy łączy się tu ściśle z celem edukacyjnym, niekwestionowana jest przydatność całego przedsięwzięcia dla uczniów, studentów, nauczycieli, ale także, czemu sprzyja obecność w sieci, dla szerokich kręgów czytelników, poszukujących przewodnika w gąszczu nowych nazwisk i propozycji.
Pierwszy i niezmiernie istotny krok – stworzenie fundamentalnych haseł poświęconych poetom, estetykom, najważniejszym kontekstom, nadanie im takiego kształtu, który ujmowałby i eksponował specyfikę i wyjątkowość poezji, a także pokazywał jej niezbywalność we współczesnym świecie – został zrobiony. Z inicjalnego etapu swojego przedsięwzięcia zdają sobie sprawę autorzy, wyznaczając kolejny jego problemowy aspekt do realizacji: w menu pojawia się punkt „Laboratorium poetycko-krytyczne”, które, jak mniemam, ma zawierać krytyczne prace poświęcone poezji, powstałe w trakcie realizacji projektu, co po raz kolejny ujawnia jego procesualny charakter.
Pora zatem teraz na „ciągi dalsze”, bowiem „Przewodnik” pomimo innowacyjnej formuły i zaawansowanej realizacji domaga się nie tylko nowych haseł (notabene lista potencjalnych haseł jest de facto nieskończona), ale także nieustannej aktualizacji i weryfikacji pod kątem kolejnych wydarzeń, które przynosi dzisiejsza, niezmiernie bogata poetycka praktyka.
prof. UŁ dr hab. KRYSTYNA PIETRYCH
Katedra Literatury i Tradycji Romantyzmu
Kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Badań Humanistycznych
Uniwersytet Łódzki
1 grudnia 2016 r.
Marzanna Bogumiła Kielar – perfekcjonizm czy „uparta monotonia”? Autorka pisząca poezję „stoickiej kontemplacji”, zabierająca w semantyczną podróż na „bezimienną wyspę”? A może poetka zamkniętego projektu poetyckiego?
Wisława Szymborska – tajemnicza, ale uwielbiana; skromna, ale podziwiana; poważna, ale dowcipna; niefrasobliwa, ale zaangażowana; w tłumie, ale osobna; poetka i intelektualistka; adeptka i filozofka, ironiczna i empatyczna, emocjonalna i sceptyczna, racjonalna marzycielka – niemal każda paradoksalna para przymiotników może ją określić.
Czytaj więcej
Justyna Bargielska – poetka, autorka tomów wierszy, książek prozatorskich, sztuk teatralnych oraz fabuł dla dzieci; felietonistka miesięczników „Znak” i „Ruch Muzyczny”. Jej znakiem rozpoznawczym jest język tkliwy i czuły, a jednocześnie zaczepny, niestosowny, niekiedy z upodobaniem niepoprawny politycznie, chce nim opisać przede wszystkim to, co intymne i tabuizowane.
Adam Kaczanowski: w prozie „zwierzę dwugłowe”, w performansach Człowiek-Małpa, człowiek-klaun – a w wierszach poeta-błazen. Sam o sobie mówi: „raczej pisarz, trochę performer”.
Bianka Rolando – poetka „długiej frazy”, „wysokiego rejestru” czy manipulatorka? W jej utworach poetyckich często dochodzi do rozpadu podmiotu mówiącego. Zaciera się granica pomiędzy jego ludzką a pozaludzką naturą.
Klasycysta – to najczęstsze określenie Krzysztofa Koehlera, którego postawa poetycka od pierwszego tomu wierszy wskazuje na wartości uniwersalne. Jednak nie można ulec pokusie, przypisując autorowi „Od morza do morza” wszystkich cech klasycysty, bowiem Koehler znajduje własny język w ramach istniejącego już paradygmatu.
Wszystkie treści
Stanisław Barańczak – „wirtuoz i moralista”, pisarz polityczny i metafizyczny, „poeta lector” podążający „drogą ku arcydziełu”, mówiący o sobie: „jestem pięknoduchem, estetą i parnasistą”.
Proza poetów to zjawisko tyleż ciekawe, co niejednoznaczne. Joanna Orska, autorka hasła, oświetlenia ten fenomen z różnych stron, proponując definicje, możliwości odczytań, przyglądając się konkretnym dziełom literackim.
Edward Pasewicz. Poeta inności? Buddysta i dokonujący coming outu gej. Poeta normalności? Obserwator codzienności, podglądacz drobin, zakamarków, międzyludzkich związków i słuchacz języków. Jednocześnie szczery, erudycyjny i wirtuozerski, kampowy i polityczny?
Recenzja serwisu internetowego: „Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), który powstał w ramach projektu badawczego NPRH (nr 11 H 12 0245 81) pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra Śliwińskiego
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” (leksykon, antologia wierszy, almanach wypowiedzi krytycznoliterackich), nowatorskie przedsięwzięcie o charakterze encyklopedycznym, spełnia kilka niezwykle istotnych zadań. Po pierwsze, ukazuje rozległy pejzaż zjawisk poetyckich, na który składają się dokonania autorów zarówno starszej, średniej, jak i najmłodszej generacji, co buduje bogaty obraz współczesnej polskiej poezji, niezawężony do takiej bądź innej reprezentacji pokoleniowej. Po drugie – prezentuje sylwetki poszczególnych twórców, a także najważniejsze nurty, konwencje, ugrupowania czy tendencje, wskazując i ustalając pomiędzy nimi zmienne i dynamiczne zależności, nie izolując od siebie poszczególnych elementów, ale również nie wpisując ich nazbyt sztywno w historycznoliteracką optykę rejestrującą przede wszystkim główne przemiany współczesnej polskiej poezji. W ten sposób – po trzecie – powstaje rozległa mapa zjawisk, zanurzonych w nieustannie dziejącym się procesie, podlegającym ciągle nowym praktykom lekturowym, które nie pozwalają zastygnąć twórczości uznanych nawet poetów w nazbyt schematycznych odczytaniach. Dzięki temu, po czwarte – i najważniejsze, współczesna poezja, rozumiana tu wyjątkowo szeroko, staje się fenomenem niezwykle interesującym, złożonym, niemal proteuszowym, właśnie ze względu na swą wielowymiarowość, otwierającą szeroką perspektywę interpretacyjną.
Projekt składa się z trzech podstawowych części, wzajem się dopełniających i oświetlających. Część najważniejsza to kilkadziesiąt haseł osobowych prezentujących najważniejszych autorów i najistotniejsze zjawiska w poezji polskiej po roku 1989. W ten sposób wyznaczona zostaje umowna data początkowa współczesności; umowna, ponieważ owa współczesność znajduje swe rozlegle antecedencje w twórczości poetów należących do starszych generacji, z którymi młodzi adepci poetyckiego rzemiosła wchodzą w liczne relacje i powiązania (a także vice versa).
Współczesność jest więc nie tyle zerwaniem z tym, co było wcześniej, lecz rewizjonistyczną wersją tradycji, pojmowanej jako nieprzerwane continuum. Hasła osobowe zbierają podstawowe informacje dotyczące biografii, pisarstwa, recepcji i stanu badań nad daną twórczością. Niezwykle cenny jest fakt, że zostały one napisane przez krytyków i badaczy literatury prezentujących różne poglądy, różne podejścia do literatury, różne poetyki wypowiedzi. W ten sposób obok haseł rzeczowo i niemal sprawozdawczo prezentujących osobowość wybranego twórcy znalazły się zmetaforyzowane eseje, silnie naznaczone indywidualnym głosem interpretującego.
W ten sposób „Przewodnik” prezentuje rozmaite sposoby rozumienia poezji i mówienia/pisania o niej, wskazując tym samym jednostkowy i zawsze niepowtarzalny charakter lektury wiersza. Wielości języków poetyckich towarzyszy wielość głosów krytycznych. Niezwykle cenne jest także uzupełnienie każdego hasła podstawową bibliografią oraz materiałami audiowizualnymi, które pozwalają „zobaczyć i usłyszeć poetę”, poznać go bardziej bezpośrednio: w rozmowie, podczas spotkania autorskiego, czytającego i interpretującego własne wiersze. Ten wymiar kontaktu z autorami w dobie kultury medialnej ma dla młodego odbiorcy bez wątpienia wyjątkowo duże znaczenie i tworzy z tekstami niepodzielną całość.
Obok haseł poświęconych pojedynczym autorom „Przewodnik” zawiera także hasła tematyczne, dotyczące np. poezji eksperymentalnej czy neolingwizmu, co z kolei pozwala rozpoznać szersze zjawiska organizujące współczesne życie literackie, a także dostrzec, jaką rolę odgrywają w nich indywidualności twórcze. Jednak najważniejsi pozostają poeci – to ich niepowtarzalna osobowość i talent jest najważniejszym czynnikiem, by tak rzec, poezjotwórczym, a nie ich przynależność pokoleniowa, opcja światopoglądowa czy współudział w wystąpieniach grupowych.
Do bezpośredniego kontaktu z poetycką indywidualnością zaprasza antologia poetycka. W tej części „Przewodnika” umieszczonych zostało kilka wierszy (5–7) reprezentujących dorobek danego poety, nierzadko przez niego samego wskazanych, co wydobywa osobisty charakter prezentacji. Relacja między hasłami osobowymi a antologią nie jest oczywista. Z jednej strony chodzi o zilustrowanie sylwetki poety jego twórczością, z drugiej jednak równie ważne wydaje się umieszczenie w antologii utworów tych poetów, którzy nie mają jeszcze swoich haseł osobowych, tak by w ten sposób zwrócić uwagę na interesującą poetycką propozycję. Warto podkreślić, że wiersze pomieszczone w antologii, wydobywają różne estetyczne konwencje i języki poetyckie, którymi posługuje się dany autor.
Trzecią część „Przewodnika” tworzy niezmiernie ciekawy zbiór tekstów krytycznych, na który składają się najważniejsze artykuły poświęcone poezji ostatnich 25 lat oraz najciekawsze interpretacje i krytyczne omówienia zjawisk poetyckich. Znajdziemy tu m.in. jedną z pierwszych diagnoz dotyczącą specyfiki życia literackiego po 1989 roku (J. Sławiński, „Zanik centrali”), ciągle aktualny esej Andrzeja Sosnowskiego („«Apel poległych» o poezji naiwnej i sentymentalnej w Polsce”) czy manifest Igora Stokfiszewskiego, postulującego poszukiwanie w poezji „konkretnych treści społecznych”. Natomiast zaproponowane przez innych badaczy (np. Mariana Stalę, Jacka Gutorowa, Tomasza Kunza, Joannę Orską) lekcje czytania poszczególnych poetyckich dykcji posłużą czytelnikowi jako swoiste wprowadzenie w lekturę nierzadko hermetycznych języków współczesnych wierszy, staną się tym samym inspiracją do podjęcia próby samodzielnej interpretacji.
„Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny” stanowi więc niezwykle szeroko i ciekawie zakrojony pionierski projekt, który ze swej istoty ma charakter work in progress. Powinien być nieustannie kontynuowany, rozwijanym, poszerzany.
Efekt pierwszego etapu tego przedsięwzięcia, udostępniony w postaci witryny internetowej, przynosi bogaty i interesujący materiał, dotąd rozproszony w wielu miejscach i nigdy wcześniej niepoddany całościowemu i systemowemu opracowaniu. Pokazuje współczesną poezję jako zjawisko niezwykle bogate, zróżnicowane i nadal, mimo kasandrycznych przepowiedni, zajmujące ważną pozycję w kulturze. Cel poznawczy łączy się tu ściśle z celem edukacyjnym, niekwestionowana jest przydatność całego przedsięwzięcia dla uczniów, studentów, nauczycieli, ale także, czemu sprzyja obecność w sieci, dla szerokich kręgów czytelników, poszukujących przewodnika w gąszczu nowych nazwisk i propozycji.
Pierwszy i niezmiernie istotny krok – stworzenie fundamentalnych haseł poświęconych poetom, estetykom, najważniejszym kontekstom, nadanie im takiego kształtu, który ujmowałby i eksponował specyfikę i wyjątkowość poezji, a także pokazywał jej niezbywalność we współczesnym świecie – został zrobiony. Z inicjalnego etapu swojego przedsięwzięcia zdają sobie sprawę autorzy, wyznaczając kolejny jego problemowy aspekt do realizacji: w menu pojawia się punkt „Laboratorium poetycko-krytyczne”, które, jak mniemam, ma zawierać krytyczne prace poświęcone poezji, powstałe w trakcie realizacji projektu, co po raz kolejny ujawnia jego procesualny charakter.
Pora zatem teraz na „ciągi dalsze”, bowiem „Przewodnik” pomimo innowacyjnej formuły i zaawansowanej realizacji domaga się nie tylko nowych haseł (notabene lista potencjalnych haseł jest de facto nieskończona), ale także nieustannej aktualizacji i weryfikacji pod kątem kolejnych wydarzeń, które przynosi dzisiejsza, niezmiernie bogata poetycka praktyka.
prof. UŁ dr hab. KRYSTYNA PIETRYCH
Katedra Literatury i Tradycji Romantyzmu
Kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Badań Humanistycznych
Uniwersytet Łódzki
1 grudnia 2016 r.
Marzanna Bogumiła Kielar – perfekcjonizm czy „uparta monotonia”? Autorka pisząca poezję „stoickiej kontemplacji”, zabierająca w semantyczną podróż na „bezimienną wyspę”? A może poetka zamkniętego projektu poetyckiego?
Wisława Szymborska – tajemnicza, ale uwielbiana; skromna, ale podziwiana; poważna, ale dowcipna; niefrasobliwa, ale zaangażowana; w tłumie, ale osobna; poetka i intelektualistka; adeptka i filozofka, ironiczna i empatyczna, emocjonalna i sceptyczna, racjonalna marzycielka – niemal każda paradoksalna para przymiotników może ją określić.
Czytaj więcej
Justyna Bargielska – poetka, autorka tomów wierszy, książek prozatorskich, sztuk teatralnych oraz fabuł dla dzieci; felietonistka miesięczników „Znak” i „Ruch Muzyczny”. Jej znakiem rozpoznawczym jest język tkliwy i czuły, a jednocześnie zaczepny, niestosowny, niekiedy z upodobaniem niepoprawny politycznie, chce nim opisać przede wszystkim to, co intymne i tabuizowane.
Adam Kaczanowski: w prozie „zwierzę dwugłowe”, w performansach Człowiek-Małpa, człowiek-klaun – a w wierszach poeta-błazen. Sam o sobie mówi: „raczej pisarz, trochę performer”.
Bianka Rolando – poetka „długiej frazy”, „wysokiego rejestru” czy manipulatorka? W jej utworach poetyckich często dochodzi do rozpadu podmiotu mówiącego. Zaciera się granica pomiędzy jego ludzką a pozaludzką naturą.
Klasycysta – to najczęstsze określenie Krzysztofa Koehlera, którego postawa poetycka od pierwszego tomu wierszy wskazuje na wartości uniwersalne. Jednak nie można ulec pokusie, przypisując autorowi „Od morza do morza” wszystkich cech klasycysty, bowiem Koehler znajduje własny język w ramach istniejącego już paradygmatu.